Sen – najważniejsze zachowanie behawioralne człowieka. Przeciętny Kowalski spędza ponad 1/3 swojego życia kimając w łóżku – w wieku 85 lat zdąży przespać jakieś 30 lat. Dlatego dobrze byłoby chociażby liznąć ten temat od strony neurobiologii i zrozumieć, jak ważne jest to zjawisko w naszym życiu. I jak okrutnie bagatelizowana jest potrzeba nocnego wypoczynku. Przed tobą kilka faktów, które być może sprawią, że dzisiaj pójdziesz szybciej do wyrka.
Choć z punktu widzenia ewolucji nie do końca wiadomo, jaka jest fizjologiczna rola snu, z pewnością można stwierdzić, że ma ogromne znaczenie dla układu nerwowego. Pomijając podstawową funkcję regeneracji organizmu, badania jasno wykazują, że bezsenność wpływa bardzo niekorzystnie na funkcjonowanie procesów neuronalnych i gospodarkę hormonalną człowieka. Tyle suchych treści na początek, a teraz czas na konkrety.
1. Pamięć i koncentracja
Połączenia synaptyczne w Twoim mózgu są podczas snu odbudowane i wzmacniane. Gdy po ciężkim dniu oddajesz się w objęcia Morfeusza, następuje proces przetwarzania informacji, mający miejsce w Twoich szarych komórkach. Jeśli próbujesz opanować jakieś wymagające zadanie i cierpisz na niedomiar snu – Twoja zdolność do efektywnej realizacji tego zadania ma takie szanse, jak syryjscy uchodźcy na szczęśliwą asymilację w Polsce. Czyli niewielką.
Zwróć uwagę, o ile skuteczniejszy jesteś, gdy jesteś wyspany. O ile łatwiej skupić Ci się na pracy, by w efekcie w kilka godzin załatwiać rzeczy, których przez tydzień nie zdążyłbyś załatwić, marząc wtenczas o ciepłym łóżku, zamiast skupić się na swojej robocie, którą i tak musisz wykonać. Pracoholizm często jest łączony z niewystarczającą ilością snu – najciekawsze jest to, że możesz być znacznie produktywniejszy pracując na pełnych obrotach przez zaledwie kilka godzin dziennie, jeśli jesteś fanem sjesty, niż gościem, który spędza całe dnie i noce w pracy.
2. Siła woli i umiejętność podejmowania właściwych decyzji
Ten punkt jest dla mnie najważniejszy, bo wiem z doświadczenia, że jeśli się dostatecznie nie wyśpię, moja siła woli jest słabsza od tych chorobliwie otyłych ludzi, których do szpitala transportuje się przy pomocy dźwigu i brawurowej akcji całej remizy strażackiej. Podczas gdy jestem bardziej zaspany, niż bym sobie tego życzył, sprawa wygląda przynajmniej słabo – wiem, że nie powinienem czegoś zrobić, ale mimo wszystko robię to albo wiem, że powinienem coś zrobić, ale nie robię tego. To chyba najlepszy sposób, aby bezmyślnie stracić dzień na obijanie się i oddalanie się od swoich życiowych zamierzeń. A tak na poważnie – większość decyzji, które podejmiesz po nieprzespanej nocy będzie tymi, które określa się mianem “nietrafionych”. I nawet kilkugodzinne sesje medytacyjne wiele tutaj nie pomogą.
Oprócz tego warto wspomnieć, że umiejętność rozwiązywania skomplikowanych problemów drastycznie wzrasta podczas snu, podczas którego wyłącza się świadomość i następuje proces tzn. konsolidacji wspomnień, który daje umysłowi świeże podejście i niejednokrotnie elegancką solucję trudnej kwestii, której jeszcze w dniu wczorajszym nie dane nam było znać. Dlatego tak często radzi się “przespać z problemem”, aby nazajutrz znaleźć najbardziej optymalne rozwiązanie.
Co się dzieje, gdy tracimy umiejętność logicznej oceny sytuacji i nie mamy siły woli, aby poradzić sobie z podejmowaniem niewłaściwych działań? Na ratunek przybywa Pani Kawa i Pan Papieros – organizm karmi się kofeiną i nikotyną, aby złagodzić “zombie-mode”, wywołany przez brak snu. I nierzadko, gdy przychodzi wieczór, przyjęło się, że nie ma to jak walnąć sobie porządnego kielicha. Tak na spokojne zaśnięcie. Skłonność do picia i brania narkotyków jest szczególnie zauważalna u osób, które śpią zbyt krótko. Któż by pomyślał, że brak wystarczającej ilości snu może rodzić nieszczęśliwych alkoholików i narkomanów? Ja nie.
3. Lotna wyobraźnia, pomysłowość
Człowiek wyspany, to człowiek kreatywny. Nie wymyślisz niczego odkrywczego, jeśli zarywasz noce, nawet jeśli pracujesz nad projektem swojego życia. Najlepsze pomysły wpadają do głowy, gdy spędzasz dzień skupiając się na czymś konkretnym, rozważając różne warianty i rozwiązania dotyczące Twoich zadań na przestrzeni doby. Takie działanie podświadomie załącza Ci program, który podczas snu będzie szukał idei, które uczynią Twoją pracę bądź cel lepszymi.
4. Zdrowie psychiczne i jakość relacji
Najnowsze badania pokazują wyraźny wpływ snu na zdrowie psychiczne. Zaburzenia snu bardzo często są powiązane z depresją, schizofrenią i jak już wspomniałem – z chorobą alkoholową i narkomanią. Siła woli, które odejmuje nam umiejętność podejmowania właściwych decyzji jest również “idealnym” gruntem dla niezdrowego stresu.
Brak snu w drastyczny sposób obniża naszą psychiczną odporność, przez co stajemy się marudni, upierdliwi, obrażalscy i często chcemy rozwalić klawiaturę o biurko albo głowę szefa. Tak, mowa o działaniach impulsywnych, bo niewyspani jesteśmy jak tykająca bomba zegarowa – rozdrażnienie szybko przeradza się w gniew, który, jak już psychologia wyjaśniła – rodzi się z nieuzasadnionego lęku (spadek odporności psychicznej), a który bardzo często tłumaczy się “złym dniem”. Ale to nie dzień był w tym przypadku winowajcą, tylko niewystarczająco przespana noc.
Jeszcze nie tak dawno temu, nie zdając sobie sprawy z wagi snu – popsułem wartościową relację tylko dlatego, że nieustannie byłem niewyspany i nie miałem energii, aby być na tyle towarzyską osobą, żeby ktoś uznał, że warto być moim znajomym. Moja umiejętność żartowania i podtrzymywania interesujących konwersacji – zniknęła, kiedy przez ponad dwa tygodnie spałem przez zaledwie cztery bądź pięć godzin dziennie. Nie widziałem problemu, dopóki uświadomiłem sobie, że nie jestem sobą, jeśli się porządnie nie wyśpię, a nie jeśli nie zjem snickersa. Nigdy więcej.
5. Regulacja apetytu
Zerwana noc, to również zaburzenia apetytu. Sam fakt, że obniżona siła woli naturalnie sprawi, że będziesz chcieć sięgnąć po paczkę chipsów Cheetos, kiedy normalnie byś tego nie zrobił ma oczywiście wpływ. Jednak oprócz tego stoimy przed naukowym faktem – jeżeli śpisz mniej, niż siedem godzin na dobę, Twój organizm wytwarza mniej leptyny, czyli hormonu, który zmniejsza łaknienie. Tymczasem podwyższa poziom greliny, hormonu, który zwiększa Twój apetyt!
Oprócz tego przeprowadzono szereg badań, które dowiodły, że jeśli sypiasz mniej, niż pięć godzin dziennie, istnieje aż 50 % prawdopodobieństwa, że będziesz cierpieć na otyłość. Ciekawe ile osób walczy z nadwagą, nie zdając sobie sprawy, że zamiast katowania się drakońskimi dietami, najpierw należałoby się porządnie wyspać?
“Sen jest to skracanie sobie życia w tym celu, aby je wydłużyć.” – Tadeusz Kotarbiński
Wyniki ostatnich badań dotyczących snu dobitnie pokazują, że przez ostatnie lata śpimy znacznie krócej, bo średnio aż półtorej do dwóch godzin krócej, co czyni sześć i pół godziny przeznaczonej na sen dziennie. Niedomiar snu staje się więc problemem powszechnym, często wynikającym z nieświadomości – nie chcemy tracić czasu na sen, bo jak twierdzimy – “wyśpimy się po śmierci”.
Istnieje całe multum czynników, które zachęcają nas do tego, aby zamiast się położyć, zrobić coś innego. Na przykład spędzić noc na oglądaniu kilku odcinków “Gry o tron”. I tu jak najbardziej przydatna jest umiejętność zarządzania czasem. Fakt, że jedni ludzie potrzebują zaledwie sześciu godzin, aby się wyspać, natomiast inni nawet dziesięciu – również jest bardzo istotny i jest to kwestia, którą należy wyczuć samemu. Słuchaj swojego organizmu, on najlepiej wie, ile tak naprawdę czasu potrzebuje, żeby odpowiednio wypocząć.
Jeśli cierpisz na bezsenność, którą przeżywa John Newman w kawałku “Loosing sleep”, to nie mam dla Ciebie rady, oprócz intensywnego wysiłku fizycznego, połączonego z wyzwaniami umysłowymi na przestrzeni dnia, dzięki czemu pod wieczór Twój organizm sam będzie domagać się snu. Bardzo pomocne może okazać się również unikanie picia kawy, mocnej herbaty i jedzenia czegokolwiek przed pójściem lulu. Zredukowanie światła w pokoju, gdy mieszkasz w pobliżu licznych latarni też jest dobrym pomysłem.
Podsumowując – nie myśl o czasie spędzonym na śnieniu, jako o czasie zmarnowanym. Mądrze wykorzystany sen zapewni Ci lepsze zdrowie, kondycję umysłową, kreatywność, odporność psychiczną, zwiększy siłę woli oraz koncentrację. Nie wiem jak Ty, ale ja idę dzisiaj wcześniej spać. Tylko nie zaśpij.
